Een meisje onderweg

Volgens psychiater Dirk de Wachter zijn we geobsedeerd door geluk: We zijn te zeer bezig met gelukkig zijn. We willen zo nodig dat alles altijd leuk, leuk, leuk is.

Je zou zeggen dat ik na vijftien blog posts vol worstelingen met het leven daar niet meer zo’n last van had. Maar dat is helaas niet waar.

Ik weet dat het leven niet altijd leuk is. Ik weet dat ik geneigd ben eerder naar de schaduw- dan naar de zonzijde van het leven te kijken. Ik weet dat het leven mooi, maar ook ontzettend ingewikkeld is. En sinds ik een jaar of twee geleden met deze blog begon weet ook de rest van de mensheid dat van mij.

En toch, ik ben er niet oké mee.
(Vergeef me het Anglicisme.)

Ik wil het fixen, elk beetje verdriet. Ik wil de oorzaak vinden en die met wortel en tak uitroeien. Ik wil er iets aan doen. Ik wil het overnemen, als het een ander betreft. Ik wil het veranderen, de weg naar buiten of naar boven vinden. En in het allerergste geval, als dat echt niet kan, dan wil ik het dapper zien als een “blessing in disguise” en vol geloof de pijn aanvaarden.

Maar soms kan dat gewoon niet.
En misschien hoeft het ook wel niet.

Daar zegt de Wachter namelijk ook iets over: U slecht voelen behoort tot de gewonigheid van het leven, niet altijd en overal, maar af en toe is het heel normaal. Verdriet is geen psychiatrische afwijking.

Ik vind dat moeilijk: gewoon erkennen dat ik een rotdag heb, zonder het gelijk te relativeren. Toegeven dat iets pijn doet zonder het onmiddellijk weg te lachen. Eerlijk zijn over dat ik me soms eenzaam voel, zonder me schuldig te voelen richting trouwe vrienden. De pijn van mijn geliefden voelen, zonder er iets aan te kunnen doen. Mijn tranen laten gaan, zonder direct een oplossing te willen bedenken.

Al die therapeuten verder vind ik dat nog steeds verrekte moeilijk, dat ik de pijn niet oplossen kan. Dat ik niet meer kan doen dan het gewoon accepteren.

En misschien is dat ook wel weer niet zo slecht. Want zit in dat verlangen om te veranderen, te verbeteren, op te lossen, ook niet gewoon een sprankje hoop? Hoop dat het anders kan, beter wordt?

Maar misschien niet alles tegelijk.
En ook niet alles door mij.

PS Citaten zijn afkomstig uit dit artikel.

Een paar weken geleden meldde ik me ziek. Ik had al een week hoofdpijn, mijn spieren deden zeer en mijn stem klonk ook al dagen niet zoals het zou moeten zijn.

Ik had het dus wel aan kunnen zien komen. En ik sluit niet uit dat mijn omgeving dat zelfs deed. Alleen ik zelf niet. Of eigenlijk misschien ook wel.

Maar wie meldt zich nu ziek met een verkoudheid? De agenda stond vol, het leven ging door, en ik dus ook.

Totdat.

Het weekend niet lang genoeg bleek en ik op maandagochtend echt niet verder kon. Daar zat ik dan, op mijn bank te kijken naar de muren van mijn woonkamer.

Uiteraard zei ik al die eerste middag: ‘vervanging voor morgen is niet nodig, want dan ben ik er gewoon’. Mijn collega’s waren zo verstandig het maar wel gewoon te regelen.

De ontzettend goed bedoelde reacties in de trant van ‘zorg je wel goed voor jezelf’ bezorgden me het idee dat ik gefaald had.

Weer niet op tijd aan de rem getrokken.
Weer mezelf voorbij geleefd.
Weer niets geleerd van de vorige keer.

En toch is dat niet waar. Want twee jaar geleden zat ik al vier maanden op die bank naar mijn muren te staren en was het einde daarvan nog bepaald niet in zicht. En ook vorig jaar, toen ik al lang weer werkte, was ik waarschijnlijk nog veel langer doorgegaan voordat ik tot stilstand was gekomen.

Ja, ik had het aan kunnen zien komen.
Ja, ik had eerder kunnen stoppen.
Maar ik had ook nog langer door kunnen gaan.

Want hé, ik ben die maandagochtend wel gestopt. En na twee dagen had ik ook echt weer zin en energie om aan het werk te gaan. Heel verstandig heb ik het toen zelfs bij een halve werkdag gelaten. Toegegeven, dat was niet zonder enig aandringen van collega’s.

Dus. Ben ik eigenlijk best trots op mezelf.

Natuurlijk was het fijn geweest als ik een weekje eerder ingegrepen had. Dan had ik wellicht alleen maar een beetje hoeven remmen en was stilstand niet eens nodig geweest.

Dus als iemand me kan vertellen hoe je ervoor zorgt dat je niet altijd in de hoogste versnelling leeft, houd ik me aanbevolen.

Tot die tijd, heb ik blijkbaar gewoon nog iets te leren. En net als iedereen heb ik daar tijd voor nodig.

Dat heb ik dan in ieder geval al wel geleerd.

Er hoeft niet veel voor te gebeuren: een oprecht ‘hoe gaat het’ op een dag vol pijn; het gevoel van onmacht als een ander niet begrijpt wat ik bedoel; dat moment waarop aan het einde van een lange dag net ook nog net mijn yoghurt op is in de supermarkt.

En daar gaan ze.
De tranen.
Hoe hard ik ze ook wegduw.

Want als degene tegenover me dan ook nog vraagt ‘waarom raakt dat je nu zo’, dan verandert die krampachtige grimas onherroepelijk in een tranenvloed en kun je de tissues wel gaan aanslepen.

Ze hebben altijd losgezeten trouwens. We waren een jaar of vijftien, mijn vriendin mocht mee op vakantie en ’s nachts, naast elkaar in bed, lagen we ieder te huilen om ons eigen boek. Wat dat betreft is er, in ieder geval bij mij, weinig veranderd: verhalen raken me gewoon.

Nu gaat dat met een boek in bed nog wel, maar op elke andere locatie vind ik die tranen gewoon zo vreselijk stom.

Ik ben bang dat anderen die ze zien dwars door me heen kijken, dat ze denken: ‘Je doet je nu wel weer aardig voor, maar in feite ben je zo labiel als wat’. Dat ik op een zeker moment door de mand val omdat ik toch niet zo sterk blijk te zijn als ik iedereen heb laten denken.

En daarom doe ik er alles aan om niet te huilen, met uiteraard precies het tegenovergestelde resultaat.

En eigenlijk is dat vreemd. Want het zijn helemaal niet die anderen – de collega’s, de coach, de kringgenoten – die iets van me vinden: dat ben ik zelf. Ik heb nog nooit een ander afwijzend zien reageren op mijn tranen. De eerste van mijn huidige collega’s die me zag huilen zei enkel: ‘het toont alleen maar aan dat je emoties hebt’ en dat was dat. En ik heb ook helemaal niet iedereen laten denken dat ik heel sterk ben.

Ik, die al twee jaar kwetsbaarheid predik, vind zelf die tranen blijkbaar toch een brug te ver.

Aan het einde van de afgelopen zomer had ik een dipje. Zo’n kuil waar ik steeds maar in blijf vallen, maar met elke keer wel sneller op zou moeten leren staan. Ik schreef een briefje met voornemens, met dingen om te doen. Vanavond vond ik dat:

• Elke week hardlopen: dat is me wel gelukt;
• Werkmailaccount: van mijn telefoon verwijderd;
• Boeken lezen, elke dag: zelfs dat gebeurt.

Alleen het “accepteren dat ik gevoelig ben”, dat er ook op stond, dat gaat nog niet zo goed.

Ik denk wel dat dat het antwoord is namelijk.

Ik ben zo bang dat ik mezelf bedrieg. Ik heb al maanden geen blogpost geschreven en mijn dagboekpagina’s blijven maagdelijk wit. Ik dacht dat dat was omdat het beter met me ging. Maar als ik dan in tranen uitbarst om een simpele vraag, dan moet er toch, diep vanbinnen, nog iets mis met me zijn?

Maar misschien is die gedachte het enige wat er mis is.

Misschien huil ik inderdaad wel sneller, vaker, harder dan een ander. Maar misschien heeft dat wel helemaal niets te maken met labiel zijn.

Ik weet niet hoe het is ontstaan, die angst voor tranen. Ik wil het denk ik niet eens weten. Misschien is dat accepteren ook nog wel heel ver weg. Maar ik kan toch in ieder geval stoppen met krampachtig tegenhouden.

Zou dat dan dat ‘loslaten’ zijn?

PS Er stond nog iets op dat lijstje: “Accepteren dat ik slim ben, dat dat mogelijkheden biedt én af en toe lastig is”. Dat durf ik hier haast niet op te schrijven; want wie denk ik wel niet dat ik ben? Daarom een volgende keer meer.

Het maakt me boos.

Iemand met een burn-out die je gewoon tegenkomt op feestjes, terwijl voor mij – enkel overspannen – een enkele koffiedate al teveel kon zijn.

Een ander die tegen me klaagt over een zere schouder, blijkbaar niet beseffend dat ik van de afgelopen drie jaar misschien vier dagen pijnvrij ben geweest.

Een volgende die, als ik eindelijk eens iets durf te zeggen over mijn eigen hoogbegaafdheid, zich hardop afvraagt of haar kind dat misschien ook is: het kan immers al voor zijn zesde verjaardag lezen.

Hoeveel er ook te zeggen zou zijn over de devaluatie van het b-woord, een zeker gebrek aan tact, of de neiging al te gemakkelijk etiketjes te plakken, mijn reactie zegt vooral iets over mij.

Blijkbaar ben ik bang iets te verliezen als een ander meer overspannen is, ergere pijn heeft, of slimmer lijkt te zijn dan ik.

Blijkbaar ben ik bang er minder van te worden als mijn verhaal het ergste niet meer is.

Blijkbaar vind ik het nodig mijzelf met anderen te vergelijken, een oordeel uit te spreken.

Blijkbaar zijn mijn overspannenheid, mijn rugpijn en mijn intelligentie gaan bepalen wie ik ben.

En dat is niet eerlijk. Niet tegenover de ander. Maar ook niet tegenover mijzelf.

Want ieder heeft recht op zijn eigen pijn, zijn eigen verhaal. En daar valt helemaal niets aan te vergelijken.

Ik hoor het mezelf vertellen tegen de nieuwe, tijdelijke, collega’s waarmee ik kennismaak. Dat ik – eenmaal thuis na mijn besluit Rabo te verlaten – erachter kwam dat ik mezelf toch wel iets te hard voorbijgelopen was.

Blijkbaar heb ik de behoefte mezelf te definiëren in termen van “mijn proces“.

Begrijp me niet verkeerd. Het is waardevol als dat bespreekbaar is. Ik schrijf dit immers ook niet voor niets..

Maar mijn krampachtige “ik was enkel overspannen” is in feite niets anders dan een schreeuw om aandacht, erkenning, bevestiging.

Blijkbaar ben ik op zoek naar acceptatie van “mij met mijn verhaal”.

Acceptatie die ik niet nodig heb. Zou moeten hebben.

Hoezeer dat proces, die overspannenheid, de pijn me ook gevormd heeft, ik ben het niet geworden.

Ik ben gevormd, zoals een ander door een chronische ziekte, de scheiding van zijn ouders, door op te groeien in een extreem orthodoxe kerk. Ik ben gevormd, zoals wij allemaal.

Ik ben kwetsbaarder geworden, fragieler. Onzekerder, soms, maar misschien ook juist wel sterker.

Maar ik ben niet mijn pijn.

Eens kreeg ik het verwijt geen empathisch vermogen te bezitten. Lang heb ik dat voor waar gehouden, mezelf als koud, onverschillig zelfs, gezien. Totdat anderen me begonnen te beschrijven als warm, belangstellend, oprecht geïnteresseerd.

Terugkijkend denk ik dat diegene doelde op mijn ongeduld met mensen die me niet volgen, niet begrijpen. Dat is – hoewel sindsdien ook wel enigszins verminderd – inderdaad niet geheel onherkenbaar.

Luisteren kan ik echter wel.

Ergens ben ik er trots op dat anderen hun hart bij me luchten. Dat gesprekken met mij blijkbaar “ergens over gaan”. Een vriendin vertelde me – terwijl we samen reflecteerden onder het genot van thee en chocolade – dat ze, meegenomen door mijn zoektocht naar kwetsbaarheid, zelf ook opener is geworden. Mooi vind ik dat.

Al is het alleen al omdat die hele reis van mij dus blijkbaar “nuttig” is.

Toch gaat het daar ook mis. Misschien luister ik wel teveel.

Het is ook zo gemakkelijk mezelf te verschuilen achter en het leed en de vreugde van anderen. Het is zo veilig enkel begrip te hoeven tonen, mee te hoeven leven. Toegegeven, deze blog is zeldzaam openhartig, maar wat ik deel heb ik volledig in de hand. En, hoewel nooit de stille factor in een conversatie, kan ik al pratend toch heel weinig zeggen.

Soms blijft er na een weekend vol zorgen van vriendinnen niets over dan “en ik dan?”

En ik besef dat ik dat ook wel heel erg zelf doe. Want waarom vraag ik niet ook gewoon aandacht voor mijn verhaal, voor waar ik echt mee zit?

Omdat hulp vragen toch nog steeds als zwakte voelt.

Ik vraag me af of al die krachtige, zelfstandige, single vrouwen het zich daarin met mij zo moeilijk maken. Nauwelijks durven toegeven dat we dat lampje eigenlijk niet zelf op kunnen hangen. Liever weken de douchekop vasthouden dan iemand vragen de houder te repareren. En zeker niet erkennen dat we ons perfect ingerichte, comfortabele huis soms best zouden willen inruilen voor iemand die op ons wacht.

Dat mag dan een verklaring zijn, het is zeker geen excuus.

We zijn als mensen voor elkaar gemaakt (“en dat is dus breder dan het huwelijk!” – aldus de dominee). Hulp vragen is ook: de ander de gelegenheid geven er voor jou te zijn. Door me te verschuilen achter mijn eigen luisterend oor doe ik niemand goed.

Dus niet alleen maar voor mezelf: ik wil, heel voorzichtig, proberen te delen waar ik echt mee zit.

En mocht ik het vergeten, wil je dan, alsjeblieft, geen genoegen nemen met een oppervlakkig antwoord op de vraag hoe het met me gaat?

Want ik heb je harder nodig dan ik toe zou willen geven.

En eigenlijk is dat wel mooi ook.

* Ja, echt, waargebeurd. Inmiddels is-ie vervangen. Het duurde wel even. Tot ik om hulp vroeg dan, daarna was het binnen een dag geregeld.

Zin één van zo ongeveer elke motivatiebrief die ik ooit schreef: “Ik ben nieuwsgierig en leergierig en…”. Ik kan het niet ontkennen: ik geniet van bergen nieuwe informatie, vind het heerlijk om ergens snel thuis te raken en overal iets van af te weten. Toch is het niet helemaal waar.

Eigenlijk houd ik namelijk niet van leren: ik wil enkel kunnen.

Ik bedoel dit: zo rond mijn twaalfde verjaardag ging ik op pianoles. Oefenen vond ik niets, ik droomde enkel van het moment dat ik de sterren van de hemel zou kunnen spelen. Weinig verrassend: dat moment is nooit gekomen en ik raak nog zelden een piano aan.

Je zou denken dat ik, vijftien jaar en heel wat zelfreflectie verder, wel iets geleerd zou hebben. Maar helaas.

Drie weken geleden begon ik aan mijn nieuwe baan. Nog niet “op een opdracht” heb ik alle tijd om er rustig in te komen. Toch stond ik na één week werken alweer stijf van spanning. Letterlijk. “Niemand verwacht van je dat…”, verzekerden mijn collega’s mij. Maar ze vergisten zich: ze vergaten mij.

Hoe onrealistisch ook, ik verwacht wel degelijk van mijzelf dat ik binnen één week volledig operationeel ben en van grote toegevoegde waarde voor de maatschappij.

“Voor wie wil je dat eigenlijk?”, was de vraag die als een soort groot, fluorescerend stopteken werkte. “Voor mezelf”, antwoordde ik beschroomd om mij vervolgens in een diepe put van zelfverwijt te storten.

Had ik nu nog niet geleerd mezelf te waarderen, onafhankelijk van wat ik doe? Niet zo hard te oordelen over wie ik ben? Mezelf niet langer te zien als de optelsom van alles wat ik ooit bereikte?

Waar waren de afgelopen maanden dan goed voor geweest?

Toch stopte mijn vrije val daar, veel eerder dan ik had verwacht. Diep vanbinnen kwam iemand in opstand, iemand die zich lang verborgen had gehouden. Ik had wel degelijk iets geleerd!

Alleen leren leren, dat is gewoon het aller, aller moeilijkst.

En dat is precies waar ik mee bezig ben.

Ik leer te vallen en weer op te staan. Niet vol verwijt te blijven liggen, maar met de haast paradoxale combinatie van moed en geduld weer verder te gaan. En zelfs dat hoef ik nog niet te kunnen. Misschien is het niet zomaar dat mijn agenda nog niet helemaal is volgeboekt: zo leer ik immers veel, veel meer.

En nee, dat is niet ineens leuk ofzo. Maar goed is ook niet hetzelfde als comfortabel. Goed is veel meer dan comfortabel.

Het brengt me terug bij waar het ooit begon: het gaat niet zozeer om het diploma, de zwemles zelf is minstens zo de moeite waard.

Steeds sterker vraag ik me overigens af of er überhaupt wel zoiets als een diploma is. Dat deel van mij dat de motivatiebrief vervolgt met “ik ben resultaatgericht…” heeft daar nog flinke moeite mee. Tegelijk heeft het iets van een bevrijding.

En eigenlijk is dat ook wat ik allang geloof: “Als ik niet meer God of mensen [of mezelf] hoef te behagen ben ik werkelijk vrij…”.*

Misschien kom ik er nooit. Maar ik leer wel.

* Met dank aan de preek van zondagavond.